ارزیابی راهکارهای کنترل پدیده بیابان‌زایی با استفاده از مدل SWOT در دشت یزد- اردکان

حیدری علمدارلو, اسماعیل; برابادی, حسن; دهقان رحیم آبادی, پویان; خسروی, حسن; رفیع شریف آباد, جواد

doi:10.22034/iwm.2022.550355.1025

ارزیابی راهکارهای کنترل پدیده بیابان‌زایی با استفاده از مدل SWOT در دشت یزد- اردکان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دکتری بیابان‌زدایی،‌ دانشکده منابع طبیعی،‌ دانشگاه تهران، کرج، البرز، ایران

² دکتری بیابان‌زدایی، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

³ دانشیار گروه مهندسی احیا مناطق خشک و کوهستانی،‌ دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، البرز، ایران

⁴ دکتری بیابان‌زدایی،‌ دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

10.22034/iwm.2022.550355.1025

چکیده

بیابان‌زایی یکی از مسائلی است که در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله کشورهای واقع در مناطق خشک و نیمه‌خشک توسعه یافته که نتیجه این فرآیند از بین رفتن منابع تجدیدشونده در هر یک از این کشورها است. تخریب زمین در مناطق خشک و نیمه‌خشک به‌وسیله تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی، شرایط را برای بیابان‌زایی فراهم می‌کند. به‌عبارت دیگر بیابان‌زایی روندی است که سرزمین و منابع‌اش را به‌سوی تخریب سوق می‌دهد. هدف از این تحقیق، ارائه راهکارهای مدیریتی بیابان‌زایی در دشت یزد- اردکان بر اساس مدل SWOT است. جهت اجرای این پژوهش، عوامل درونی (دانش بومی قوی، اقلیم خشک و وجود کانون‌های فرسایش باد در منطقه) و عوامل بیرونی (تغییر تنوع پوشش و ورود گونه‌های گیاهی غیربومی و ناسازگار با شرایط منطقه با آثار مخرب، برهم زدن تعادل زیست‌محیطی ناشی از اجرای طرح‌ها و عدم نظارت بر آن‌ها) مؤثر بر فرآیند بیابان‌زایی در منطقه موردنظر توسط روش دلفی تعیین و توسط مدل SWOT جمع‌بندی و راهکارهای کنترل بیابان‌زایی ارائه شدند و نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها مورد بررسی قرار گرفتند. بعد از این‌که عوامل داخلی و خارجی شناسایی شد و امتیاز نهایی این عوامل به دست آمد با استفاده از ماتریس چهارخانه‌ای عوامل داخلی و خارجی (IE)، راهکارهای مطلوب از بین راهکارهای ارائه شده انتخاب شدند. نتایج نشان داد که امتیاز نهایی عوامل درونی و بیرونی مؤثر در بیابان‌زایی به ترتیب 65/2 و 96/1 است؛ بنابراین بهترین راهبردها جهت کنترل پدیده بیابان‌زایی در دشت یزد- اردکان، راهبردهای مقابله با تهدیدات است. هرچند با توجه به ماهیت بیابان‌زایی و پیچیدگی این پدیده، توجه به تمامی راهکار‌ها حائز اهمیت بوده و مجموعه‌ای از تمامی راهکار‌ها، می‌تواند ضامن کنترل بیابان‌زایی در این منطقه باشد. درنهایت می‌توان گفت نتایج حاصل از این مطالعه در انتخاب راهکار مناسب جهت کنترل و مدیریت بیابان‌زایی در دشت یزد- اردکان با توجه به اهمیت بالای تمامی عوامل درونی و بیرونی، می‌تواند ضامن کنترل بیابان‌زایی در این منطقه باشد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

Abdi, J. (2007). Study and preparation of desertification intensity map based on IMDPA model with emphasis on two criteria of water and soil in Abuzid Abad Region. Master Thesis, Faculty of Natural Resources: University of Tehran. (In Persian)
Ahmadi, S. A. & Ansari, Z. (2019). Survey of border regions according to SWOT model (From Bandar Abbas to Goater). Political Spatial Planning, 1(3), 139-146. (In Persian)
Ahmadi, H. (1995). Investigating the effective factors in desertification. Journal of Forests and Rangelands, 62, 66-70. (In Persian)
Bahreini, F., Pahlavanravi, A., Moghaddamnia, A. & Rahi, G. (2012). Spatial prioritization of land degradation using IMDPA model with emphasis on wind erosion and climate (Case study: Bordekhun Region of Boushehr). Journal of Water and Soil, 26(4), 897-907. (In Persian)
Diez, E. & McIntosh, B. S. (2011). Organisational drivers for, constraints on and impacts of decision and information support tool use in desertification policy and management. Environmental Modelling & Software, 26(3), 317-327. Doi: 10.1016/j.envsoft.2010.04.003.
Dolisca, F., Carter, D. R., McDaniel. J. M., Shannon, D. A. & Jolly, C. M. (2006). Factors influencing farmers’ participation in forestry management programs: A case study from Haiti. Forest Ecology and Management, 236(2), 324-331. Doi: 10.1016/j.foreco.2006.09.017.
Esmailzadeh, H. & Esmaeizadeh, Y. (2015). Selecting the optimal strategy of tourism development using the SWOT strategic model (Case study: Maragheh City). Journal of Environmental Management, 4(28), 149-172. (In Persian)
Ghadiri Masoom, M., Salmani, M. & Ghasabi, M. J. (2014). Evaluation of assessing the development potential of desert tourism and its impact on socio-economic and physical dimensions in rural settlements (Case study of Khor and Biabank villages). Journal of Geography and Planning, 18(50), 304-281.
Hemmati, N. (2001). Study and analysis of effective factors in the intensity of desertification and presentation of a regional model in Nematabad Bijar Watershed. Master Thesis, Faculty of Natural Resources, University of Tehran.
Herati, A. N., Vafaei, F. & Abdullahzadeh, R. (2010). The use of SWOT analysis in integrated coastal Zone management (Case study: three Northern provinces). Science and Technology of Environmental, 12(4), 129-142.
Hosseini, S. M., Ekhtesasi, M. R. & Bezi, R. (2010). A study of the type and severity of factors affecting desertification in Sistan (Case study: Niatak Region). Quarterly Journal of Geographical Space, 9(31), 119-136. (In Persian)
Javadi, M. R. (2004). Investigating the effective factors in the intensity of desertification and regional development in Kerman, Iran. Master Thesis, University of Tehran.
Malczewski, J. (2002). Fuzzy screening for land suitability analysis. Geographical and Environmental Modelling, 6(1), 27-39.
Mehdi, S. D. M., Hassan, E. M., Farzaneh, A., Ali, D. T. A., Mehdi, Y. & Mojtaba, M. (2020). Associations between climatic parameters and the human Salmonellosis in Yazd Province, Iran. Environmental Research, 109706. Doi: 10.1016/j.envres.2020.109706.
Qara Cheloo, S., Ekhtesasi, M. R., Zareian Chehrami, M. & Samadi, M. B. (2010). Evaluation of current condition of desertification using ICD model (Case study: Khezrabad-Hemmatabad region of Yazd). Iranian journal of Range and Desert Reseach, 7(3), 402-420. (In Persian)
Rabiee, H. & Firoozi, M. (2019). Asessment of optimal tourism development strategy in rural areas by SWOT model with emphasis on Lyzangan village. Political Organizing of Space, 1(1), 59-67.
Saraie, M. H. & Pirastehfar, P. (2012). Feasibility of agricultural development using the urban wastewater treatment plant using the management model to determine the strategy (Case study: Hassanabad and Hosseinabad villages of Rustaq region of Yazd). Rasht, University of Guilan, National Conference on Rural Development.
Shakeriyan, N., Zahtabiyan, G. M., Azrnivand, H. & Khosravi, H. (2011). The current status of desertification in Jarghouyeh region of Isfahan using IMDPA model (with emphasis on water, soil and vegetation criteria). Journal of Range and Watershed Management, 64(4), 421-411. (In Persian)
Sharifani, F., Jafari, M., Azarnivand, H., Abbasi, H. R. & Sori, M. (2007). Evaluation of the effects of plant growth on desertificationCase Study: Sagzi plain in Isfahan. Iranian Journal of Range and Desert Research, 13(4), 359-367. (In Persian)
Tahmasebi Birgani, A. M. (2005). Investigation of the type and intensity of desertification. Journal of Geographical Landscape, 4(9), 137-121. (In Persian)
Tavakoli, M., Fathizad, H. & Hamidian, M. (2022). Preparing strategic plan for integrated watershed management using SWOT and QSPM (Case study: Meymeh watershed, Ilam Province). Journal of Watershed Management Research, 12(24), 13-27. (In Persian)
Wang, X., Chen, F., Hasi, E. & Li, J. (2008). Desertification in China: An assessment. Earth-Science Reviews, 88(3-4), 188-206. Doi: 10.1016/j.earscirev.2008.02.001.
Zolfaghari, F., Shahriari, A. R., Fakhere, A., Rashki. A. R. & Nori, S. (2010). Assessment of desertification potential using IMDPA model in Sistan Plain. Watershed Management Research (Pajouhesh & Sazandegi), 91, 97-107. (In Persian)