بررسی پتانسیل فرسایش بادی منطقه چاهداشی شهرستان نهبندان استان خراسان ‌جنوبی با استفاده از مدل IRIFR.2

زارع‌زاده, علیرضا; پهلوانروی, احمد; دهقانی, مرتضی; خاک سفیدی, عباس

doi:10.22034/iwm.2022.549516.1021

بررسی پتانسیل فرسایش بادی منطقه چاهداشی شهرستان نهبندان استان خراسان ‌جنوبی با استفاده از مدل IRIFR.2

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانش‌آموخته کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی، دانشکده آب و خاک، دانشگاه زابل، زابل، ایران

² دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده آب و خاک، دانشگاه زابل، زابل، ایران

³ دکتری آبخیزداری، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی، بیرجند، ایران

⁴ مربی گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده آب و خاک، دانشگاه زابل، زابل، ایران

10.22034/iwm.2022.549516.1021

چکیده

فرسایش بادی باعث تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمه‌خشک شده و چالشی جدی در برابر تولید پایدار و مدیریت اراضی کشاورزی محسوب می‌شود؛ بنابراین لازم است عوامل مؤثر بر فرسایش بادی و پتانسیل آن در هر منطقه شناسایی و در برنامه‌ریزی مورد استفاده قرار گیرد. در این پژوهش به‌منظور تعیین و برآورد پتانسیل فرسایش بادی منطقه چاهداشی شهرستان نهبندان استان خراسان‌جنوبی در سال 1399 از مدل IRIFR.2 و قابلیت‌ها و امکانات نرم‌‌افزار ArcGIS10.3 استفاده شده است. با توجه به اینکه مدل IRIFR پتانسیل فرسایش بادی را در رخساره‌های ژئومورفولوژیکی محاسبه می‌کند در این پژوهش، با استفاده از نقشه‌های پایه (توپوگرافی، مدل رقومی ارتفاع، زمین‌شناسی و کاربری اراضی) و بازمشاهدههای میدانی، رخساره‌های ژئومورفولوژیکی مختلف منطقه شناسایی و رقومی گردید و امتیاز عوامل نُه‌گانه مدل بر اساس مبانی هر عامل و واقعیت‌های میدانی نمره‌دهی و درنهایت نقشه‌های پتانسیل فرسایش بادی و شدت آن تعیین گردید. بر این اساس شدت فرسایش از خیلی کم تا خیلی زیاد در واحدهای مختلف متفاوت است. بیشترین فرسایش بادی منطقه، مربوط به رخساره 1-3-3 (ریپل‌مارک و سیلک) با 8635 تن در کیلومترمربع در سال است. اراضی کشاورزی با پتانسیل فرسایش 319 تن در کیلومترمربع در سال در کلاس فرسایش کم قرار می‌گیرد. بر اساس این مدل، عامل اصلی فرسایش بادی در این منطقه، عوامل محیطی می‌باشد زیرا در اغلب واحدهای کاری، عامل محیطی وضعیت باد با 2/234 امتیاز، بیشترین امتیاز را دارا بوده و به‌عنوان عامل اصلی تشخیص داده شد. پتانسیل فرسایش بادی محدوده مورد مطالعه در تمام رخساره‌ها بیش از توان خاک‌زایی منطقه (با توجه به شرایط اقلیمی و ادافیکی خاک) است و وجود بادهای با سرعت بیش از 5/4 متر بر ثانیه و همچنین فقدان پوشش گیاهی و در بعضی رخساره‌ها وجود ذرات خاک حساس به فرسایش، از مهمترین دلایل فرسایش بادی در منطقه است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

Akhzari, D., Mosafaee, J. & Lotfi, P. (2009). Wind erosion zonation with IRIFR model. (Case study: Shahriar Plain). Fifth national conference Iranian watershed management science and engineering (Sustainable disaster management), May 2 and 3. Gorgan University, 62-74.
Bahreini, F. & Pahlavanravi, A. (2002). Zonation of water and wind erosion sedimentation Potential by MPSIAC and IRIFR.E.A models (Case study: Bordekhun Watershed in Bousheher). Journal of Conservation and Utilization of Natural Resources, 1(3), 41-58. (In Persian)
Boali, A. & Mohammadian Behbahani, A. (2020). Comparative evaluation of wind erosion intensity modeling using WEHI and IRIFR models for presentation of Segazi Plain management in Isfahan. Journal of Water and Soil Conservation, 27(4), 129-147. Doi: 10.22069/JWSC.2020.17540.3305. (In Persian)
Dehghani, M., Ghasemi, H. & Malekian, A. (2003). Spatial prioritization of flood mitigation and control operations erosion using the fuzzy logic method, (Case Study: Forg Watershed). Journal of Rangeland and Watershed Management (Iranian Natural Resources), 66(1), 73-88. (In Persian)
Ekhtesasi, M. R. & Ahmadi, H. (1996). Introduction of two new methods of sediment estimation in wind erosion. The Second National Conference on Desertification and Different Desertification Methods. September, 1st and 2nd. Deputy of education and research of the ministry of jihad sazandegi and forests and rangelands research institute, 9 p. (In Persian)
Farahi, M., Shahryary, A. R., Pahlavanravi, A., Fakhoreh, S. & Noori, G. R. (2013). Wind erosion rate estimation in Tasuki-Rigchah region using IRIFR Model (Southeastern Sistan). European Journal of Experimental Biology, 3(2), 592-597.
Gholami, M. (2004). Comparison of wind erosion potential of arable and non-arable lands using IRIFR model in Mokhtaran Sarbisheh Plain. Sc. Thesis of Desertification, University of Zabol.
Houyou, Z., Bielders, C. L., Benhorma, H. A., Dellai, A. & Boutemdjet, A. (2014). Evidence of strong land degradation by wind erosion as a result of rainfed cropping in the Algerian steppe: A case study at Laghouat. Land Degradation & Development, 27, 1788-1796. Doi: 10.1002/ldr.2295.
IPCC Climate Change. (2013). The physical science basis, summary for policymakers, Technical summary and frequently asked questions. Working group i contribution to the fifth assessment report of the intergovernmental panel on climate change, Cambridge university press, 222p.
Ildormi, A. R. & Moradi, M. (2017). Evaluation of wind erosion intensity using IRIFR.E.A model (Case study: Qahvand plain of Hamedan). Scientific Research Journal of Geography and Planning, 21(60), 35-52. (In Persian)
Masoudi, M., Abtahi, S. A. & Badiee Namaghi, S. H. (2010). Evaluation of wind erosion potential using empirical method of IRIFR and GIS: A case study of Nishabur, Iran. Nature Environment and Pollution Technology, 9(1), 77-82.
Mesbahzadeh, T., Ahmadi, H., Zehtabian, Gh. & Sarmadian, F. (2010). Assessment of wind erosion intensity by IRIFR.E.A modrel (Case study: Abuzeidabad Kashan). Journal of Range and Watershed Management, Iranian Journal of Natural Resources, 63(3), 399-415. (In Persian)
Nourzadeh Haddad, M. & Bahrami. H. (2016). Investigation of the relationship between fine dust concentration and surface moisture and soil particle size distribution using a mobile wind erosion simulator in the desert areas of western Khuzestan Province. Journal of Desert Geographical Exploration, 3(1), 167-183. (In Persian)
Sadoddin, A., Akhzari, D. & Noora, N. (2010). Prediction of vegetation management impacts on the risk of wind erosion (Case study: south of the Varamin Plain, Iran). Journal of Water and Soil Conservation, 17(1), 63-80 183. (In Persian)
Saeidi, D. & Salehpoor, A. (2007). Investigation of effective factors in the intensity of wind erosion using IRIFR model (Case study: Aran and Bidgol). The First International Congress on water, soil and environmental sciences, Shahid beheshti university of Tehran, 12 p.
Statistical Center of Iran. (2006). Detailed results of the general population and housing census. Ministry of Interior Publications.