ارزیابی پتانسیل سیل‌خیزی حوزه‌های آبخیز با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز شهر ایلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

3 دکتری مهندسی آبخیزداری، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

این تحقیق با هدف مقایسه تحلیلی عوامل مؤثر در وقوع سیلاب و تهیه نقشه پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی در دو زیرحوضه ارغوان و کل‌انار، از زیرحوضه‌های حوزه آبخیز شهر ایلام، با استفاده از روش AHP انجام شده است. برای این منظور ابتدا خصوصیات شیب، پوشش گیاهی، زمین‌شناسی، نفوذپذیری خاک، تراکم زهکشی و شکل حوضه به‌عنوان پارامترهای تأثیرگذار در سیل‌خیزی در زیرحوضه‌های مورد مطالعه، انتخاب و پس از تکمیل پرسشنامه توسط کارشناسان آشنا به حوضه، وزن‌دهی این عوامل انجام شد. سپس با استفاده از نتایج حاصل از وزن‌دهی، نقشه پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی محاسبه گردید. بر اساس نتایج، شاخص‌های شیب و شکل حوضه‌ها به‌ترتیب بیشترین (293/0) و کمترین وزن (072/0) و تأثیر را در سیل‌خیزی داشته است. با توجه به نقشه پهنه‌بندی وقوع سیل، پهنه‌های با کلاس سیل‌خیزی خیلی زیاد، در زیرحوضه ارغوان 45/1 درصد از مساحت و در زیرحوضه کل‌انار با 77/14 درصد بود و پهنه‌هایی با کلاس سیل‌خیزی خیلی کم، در زیرحوضه ارغوان 86/2 درصد و زیرحوضه کل‌انار با 25/1 درصد از سطح حوضه‌ها را شامل می‌شوند. بر اساس نقشه نهایی پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی، زیرحوضه کل‌انار به‌دلیل شیب زیاد، سازندهای نفوذناپذیر، پوشش گیاهی اندک و شکلی نسبتاً گرد و همچنین دبی ویژه زیاد (52/0 مترمکعب بر ثانیه بر کیلومترمربع) نسبت به زیرحوضه ارغوان (دبی ویژه 29/0 مترمکعب بر ثانیه بر کیلومترمربع) دارای پتانسیل سیل‌خیزی بیشتر و زیرحوضه ارغوان به‌دلیل داشتن سطحی گسترده نسبت به زیرحوضه کل‌انار، حجم بیشتری از سیل را در برمی‌گیرد. در نتیجه کارشناسان باید به زیرحوضه کل‌انار که دارای پتانسیل سیل‌خیزی بیشتری است، توجه بیشتری داشته باشند.

کلیدواژه‌ها


باقلانی، میلاد؛ رستمی، نورالدین و توکلی، محسن. (1398). شناسایی عوامل مؤثر بر بروز سیلاب شهری در حوزه آبخیز شهر ایلام. نشریه مهندسی و مدیریت آبخیز، 11، 523-536.
بروشکه، ابراهیم؛ سکوتی، رضا؛ منتصری، مجید و قهرمانی، افشین. (1385). بررسی پدیده سیل و پهنه‌بندی آن با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای. هفتمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه، دانشگاه شهید چمران اهواز.
دماوندی، علی‌اکبر؛ رضایی، فاطمه؛ پناهی، مهدی و شیرازی، میترا. (1390). پهنه‌بندی مناطق در خطر سیلاب با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی و به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی در حوضه گیلارد دماوند. اولین کنفرانس ملی خشکسالی و تغییر اقلیم، کرج، ایران.
رستمی، نورالدین و کاظمی، یونس. (1398). پهنه‌بندی خطر سیلاب در محدوده شهر ایلام با استفاده از روش AHP و GIS. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 6(1)، 179-192.
شهیری طبرستانی، احسان و ذکایی، محمدسعید. (1399). ارزیابی پتانسیل سیل‌خیزی حوزه‌های آبخیز استان مازندران با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). محیط‌زیست و مهندسی آب، 6(4)، 331-344.
طاهری، مصطفی؛ قاسمیه، هدی و دستورانی، محمدتقی. (1393). آنالیز سیل‌خیزی حوزه‌های آبخیز بالادست شهری (مطالعه موردی: حوزه‌های آبخیز طرقبه و حصار- دهبار). همایش ملی آب، انسان و زمین.
عابدینی، موسی و بهشتی جاوید، ابراهیم. (1395). پهنه‌بندی خطر وقوع سیلاب حوزه آبخیز لیقوان چای با استفاده از مدل فرآیند تحلیل شبکه و سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه علمی و پژوهشی فضای جغرافیایی، 55، 293-312.
عبدی، پرویز (1385). بررسی پتانسیل سیل‌خیزی حوضه زنجان رود با روش SCS و سیستم اطلاعات جغرافیایی. مجله ملی آبیاری و زهکشی، ۱۷، ۲۲-۳۳.
علیجانی، بهلول (1379). آب و هوای ایران. انتشارات پیام نور.
کریمی دهبکردی، صدیقه و عراقی شعبانی، عارفه (1391). پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی در حوضه شفارود واقع در شهرستان رضوانشهر. چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا، تهران.
محمدی، غلامرضا؛ برنا، رضا و اسدیان، فریده. (1399). تحلیل پتانسیل سیل‌خیزی حوضه آبریز قره‌سو در استان کرمانشاه. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 36، 1-23.
ملکیان، آرش؛ افتادگان خوزانی، اصغر و عشورنژاد، غدیر. (1391). پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوزه آبخیز اخترآباد با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 22، 131-152.
نیک نژاد، داود و علیزاده، عزت‌اله. (1385). مطالعه سیلاب و کنترل آن در دو زیرحوزه منتهی به دریاچه ارومیه. کارگاه فنی همزیستی با سیلاب.
Al–Ghamdi, K., Mirza, M., Elzahrany, R. & Dawod, G. (2012). GIS evaluation of urban growth and flood hazards: a case study of mecca city, Saudi Arabia. Knowing to manage the territory, protect the environment, evaluate the cultural heritage, Rome, Italy, 6-10 may.
Chen, J., Hill, A., Urben, A. D. & Lency, L. (2009). AGIS-based model for urben flood ideation. Journal of Hydrology, 373, 184-192. https://doi.org/10.3390/w13111483
Elsheikh, R., Ouerghi, S. & Elhag, A. (2015). Flood risk map based on GIS, and multi criteria techniques (case study Terengganu Malaysia). Journal of Geographic information system, 7, 348-357. https://doi.org/10.4236/jgis.2015.74027
Kuei-Hsien, L., Hui, j. & Yin-Ling, H. (2019). Environmental justice and flood prevention: The moral cost of floodwater redistribution. Landscape and Urban Planning, 189, 36-45.
Ozturk, D., Yilmaz, I. & Kirbas, U. (2021). Flood hazard assessment using AHP in Corum, Turkey. Tecnologia y Ciencias del Agua, 12(2), 1-26.
Sani, Y. (2008). Multicriteria analysis for flood vulnerable areas in Hadejia-Jama’are river basin, Nigeria. ASPRS 2008 Annual Conference. Portland, Oregon. April 28 - May 2.
Zehra, S. & Sheeba, A. (2016). Flood hazard mapping of lower Indus basin using multi-criteria analysis. Journal of Geoscience and Environment Protection, 4, 54-62. https://doi.org/10.7275/R53J3B5H